نمى از یَمِ سخنان امام جوادعلیه السلام
روایت طولانى را که از جناب عبدالعظیم حسنى از امام جواد (ع) نقل شده است خدمت شما قرار مىدهیم: او مى گوید: عرض کردم به امام محمد تقى، جوادالائمه(ع) اى پسر رسول خدا(ص) حدیثى برایم از پدران بزرگوار خود بیان فرما، فرمود: پدرم از پدرش و او از پدرانش تا مى رسد به امیرالمؤمنین (ع) و او فرمود: 1- «لایَزالُ النّاسُ بِخَیرٍ ما تفاوَتُوا فَاِذا استووا هَلَکُوا»، تا زمانى که تفاوتها بین مردم وجود داشته باشد، در خیر و نیکى بسر مىبرند، هرگاه همه مثل هم شدند (و از نظر استعدادها مساوى شدند) باعث هلاکت (و از هم پاشیدگى جامعه مىشود) توجّه شود که این تفاوتها است که بشر را به تلاش واداشته و همه نیازمند همدیگرند، تفاوت در جامعه حق است، آنچه نارواست تبعیض است عرض کردم بیشتر بفرمایید: حضرت فرمود: 2- «لَو تکاشَفتُم ما تَدافَنتُم» اگر خداوند عیبهاى مردم را آشکار مىکرد (حاضر نبودند که) همدیگر را، دفن کنند، عرض کردم باز هم بفرمایید: فرمود: 3- «اِنَّکُم لَن تسعوا النّاسَ بِاَموالِکُم فَسعُوهُم بِطلاقَةِ الوَجهِ وَ حُسنِ اللقاء»؛ اموال شما گنجایش همه مردم را ندارد (و نمىتوانید از نظر مالى به همه کمک کنید لااقل) با گشادهرویى و خوش برخوردى با همه رفتار کنید، گفتم ادامه دهید، حضرت فرمود: 4-«مَن عَتَبَ عَلَى الزَّمانِ طالَت مَعتَبَتهُ»؛ هر کس بر زمان (و روزگار) خشم گیرد، خشمش طولانى خواهد شد (شاید مراد این باشد که تقصیرها را به گردن زمان و روزگار، نحس بودن فلان روز، شانس و... نیندازیم بلکه دنبال علل و عوامل نقص و عیبها باشیم ، و الّا خشم و ناراحتى طولانى و مداوم خواهد شد) عرض کردم ادامه دهید، فرمود: 5 - «مُجالِسَةُ الاَشرارِ تُورِثُ سُوءَ الظَنِّ بالاَخیارِ»؛ همنشینى با بدان بدگمانى نسبت به خوبان و نیکان را در پى دارد. و فرمود: 6 - «بئس الزادُ اِلى المَعادِ اَلعُدوان عَلَى العِبادِ»؛ بدترین توشه (براى سفر آخرت) دشمنى (و ستم) بر بندگان خدا است. عرض کردم بازهم بفرمایید، فرمود: 7- «قِیمَةُ کُلِّ امرِىٍ ما یُحسِنُهُ»؛ ارزش و بهاى هرکس در خوبىهایى است که انجام مىدهد، گفتم اى فرزند رسول خدا ادامه دهید: فرمود: 8 - «اَلمَرءُ مَخبوءٌ تَحتَ لِسانِهِ».
مرد (انسان) پنهان است در زیر زبان خویشتن
قیمت و قدرش ندانى تا نیاید در سخن
دیگرى گفته:
تا مرد سخن نگفته باشد
عیب و هنرش نهفته باشد
آرى زبان متعرّف کامل و آیینه قدنماى شخصیّت انسان است.
چو در بسته باشد چه داند کسى
که گوهر فروش است یا پیله ور
عرض کردم ادامه دهید، فرمود: 9- «ماهَلَکَ اِمرُءٌ عَرَفَ قَدرَهُ»، هر کس قدر و بهاى خویش شناخت هلاک نشود، درخواست کردم ادامه دهید، فرمود: 10- «التّدبیر قبل العمل یؤمنک من النّدم»، تدبیر و برنامه ریزى (در هر کارى قبل از اقدام) انسان را از افتادن در پشیمانى، حفظ و نگهدارى مىکند، عرض کردم ادامه دهید، فرمود: 11- «مَن وَثَقَ بالزَمانِ صرِعَ»، هر کس به زمان اعتماد کند بزمین خواهد خورد(ممکن است مراد این باشد که انسان تکیه گاه خویش را نحس و سعد ایام قرار ندهد، و ممکن است مراد اهل زمان باشد، که خوشباورى باعث مىشود، که انسان گرفتار شود...) و با درخواست من ادامه داد: 12- «خاطَرَ بِنَفسِهِ مَنِ استَغنى بِرَأیِهِ» جان خویش را بخطر افکنده است هر کس که فقط به رأى و نظر خویش (در کارهاى مهم) اکتفا کند (و از مشورت با دیگران، بهره بردارى نکند)».
عرض کردم ادامه دهید، فرمود: 13- «قِلَّةُ العِیالِ اِحدَى الیَسارَینِ»، کمى اهل و عیال (و اولاد) یکى از دو توانگرى است» چنانکه کمى مال نیز باعث راحتى است که «هر که بامش بیش، برفش بیشتر» و ادامه داد: 14- «مَن دَخَلَهُ العُجبُ هَلَکَ»، هر کس دچار عجب (و خودپندى و غرور ناشى از عبادت و خیر) شود هلاک شده است. گفتم ادامه دهید اى پسر رسول خدا (ص)، فرمود: 15- «مَن اَیقَنَ بِالخَلفِ جادَ بِالعَطِّیه»، کسى که باور دارد، هر بخششى (بلافاصله از طرف خداوند) جایگزین و عوض دارد، در عطاء و بخشش جوان مردى بخرج مىدهد.
عرض کردم، بازهم بفرمایید، اى پسر رسول خدا(ص)، فرمود: حضرت امیرالمؤمنین (ع) فرموده: 16- «مَن رَضِىَ بالعافیَةِ مِمَّن دُونَهُ رَزَقَ السَّلامَة مِمَّن فَوقَهُ»، کسى که رضایت دهد به عافیت و سلامت زیر دستان خویش، روزى او خواهد شد سلامتى از کسانى که برتر از اوست.(33)
آنگاه جناب عبدالعظیم حسنى عرض کرد به امام جواد (ع) که آنچه فرمودى کافى است مرا (براى عمل) .
نکات جالب و زیبایى که در شیوه نقل و بیان احادیث فوق وجود دارد، در خور دقت است:
اوّلاً: امام جواد (ع) تمام احادیث را یکباره بیان نمىکند، بلکه منتظر مىماند، که پرسشگر خود بخواهد، و احساس تشنگى کند.
آب کم جو تشنگى آور بدست
تا بریزد آبت از بالا و پست
این سخن شیر است در پستان جان
بى مکیدن شیر کى گردد روان
ثانیاً: عبدالعظیم حسنى در تمام سئولات خویش ادب را کاملاً مراعات مىکند، و هرگز احساس خستگى نمىکند و مرتب کلمه " یابن رسول اللّه (ص)" و... تکرار مىشود و امام جواد (ع) هم با تمام حوصله، برگزیدهترین احادیث و سخنان را در شانزده نوبت، بیان مىدارند.
ثالثاً: پایان احادیث پیش گفته، نشان مىدهد، که جناب عبدالعظیم حسنى، این مطالب را براى صرف یادگیرى نپرسیده،(و براى تهیّه مطالب منبر و مقاله و....نیست که) این همه سماجت بخرج داده است، بلکه جهت عمل و اصلاح خویش و... زیباترین سخنان را با اصرار از زبان امام نهم (ع) بیرون کشیده است، امید آنکه ما هم این سخنان را فراروى اندیشه و رفتار خویش قرار دهیم.
